Założenie huty związane jest z powstaniem i rozwojem na Górnym Śląsku nowoczesnego przemysłu hutniczego na przełomie XVIII i XIX wieku. Decyzja o budowie w Gliwicach dużej, nowoczesnej huty zapadła w 1791 roku. Inicjatorem budowy był hrabia Fryderyk Reden, a doradcą i głównym budowniczym John Baildon. O wyborze Gliwic zadecydował oprócz bliskości kopalni zabrzańskiej, z której pochodził węgiel koksujący istnienia młynów wodnych i położenie Kanału Kłodnickiego, którym wyroby mogły być później transportowane. Gdy w 1793 roku plany budowy były gotowe, za pomocą Borowskiego młyna na Bytomce, dwóch młynów na Kłodnicy w Ligocie oraz młyna w Sośnicy podniesiono poziom wody, tak aby huta otrzymała odpowiednią ilość wody – niezbędną  do uruchomienia produkcji.W 1796 r. uruchomiono pierwszy na kontynencie europejskim wielki piec opalany koksem, co poprzedzone zostało doświadczeniami w wytapianiu w hucie Malapane, gdzie użyto koksu z węgla zabrzańskiego. Jako dzień otwarcia huty przyjmuje się 10 listopada, kiedy to dokonano pierwszego udanego wytopu. Wraz z uruchomioną dwa lata później odlewnią (Królewska Odlewnia Żeliwa – Königliche Eisengießerei Gleiwitz) huta była pod koniec XVIII w. najnowocześniejszym, przodującym zakładem w Europie i odgrywała w swoim czasie bardzo poważną rolę w historii przemysłu i odlewnictwa całej Europy. Do miasta zaczęli przyjeżdżać inżynierowie i przemysłowcy zainteresowani wdrażaniem w nowo powstającym ośrodku przemysłowym nowoczesnych technologii. Wielu z nich osiedliło się na stałe w mieście lub najbliższej jego okolicy. 

   W 1804 roku zaczęto to odlewać armaty i amunicję, na które zapotrzebowanie wzrosło zwłaszcza w okresie wojen napoleońskich. W 1813 wyprodukowano 79 żelaznych i 38 metalowych dział o łącznej wadze 64 ton, poza tym wyprodukowano 981 ton amunicji. Po wojnach napoleońskich zaczęto odlewać coraz mniej dział a w 1817 zakończono ich produkcję. W całości wyprodukowano w hucie 255 dział. Produkcji amunicji zaprzestano dopiero w 1871 roku. Inną gałęzią była produkcja cylindrów do maszyn parowych, pierwszy odlano już w 1800 roku. Reden przewidywał, że rozwój przemysłowy górnictwa na Górnym Śląsku jest możliwy tylko za pomocą maszyn parowych, dlatego na jego zlecenie sprowadzono w 1787 roku z Anglii do państwowej kopalni Fryderyk koło Tarnowskich Gór maszynę parową do wypompowywania wody z kopalni. Zapotrzebowanie na maszyny parowe na kontynencie pokrywała wtedy Anglia. Zadaniem gliwickiej huty było uniezależnienie górnośląskiego górnictwa od dostaw angielskich. Do roku 1912 zaopatrywała ona państwowe i prywatne zakłady przemysłowe. Od 1819 roku zaczęto tu odlewać mosty żeliwne, m.in. w 1824 roku odlano słynny most Weidendammer przeznaczony dla Berlina. Do innych wyrobów huty należały od roku 1804 żelazne naczynia kuchenne. Wynalezienie dobrej, wytrzymałej emalii w roku 1812 i polepszenie jej przez usunięcie szkodliwego dla zdrowia ołowiu w 1823 roku było powodem, że gliwicka huta stała się największym producentem tych naczyń. W zależności od popytu produkowano również rury wodne i gazowe oraz kształtowniki.

   Najbardziej jednak rozsławiła hutę jej produkcja artystyczna odlewni. Okres szczytowego rozwoju przypadł na lata 1802–1830, kiedy w hucie gliwickiej pracowali rzeźbiarze i artyści-odlewnicy: Theodor Kalide z Chorzowa i August Kiss z Paprocan. Wytwarzano tu pomniki, fontanny, nagrobki, ale również drobną galanterię artystyczną: biżuterię, medale, świeczniki itp.

   Po zakończeniu I wojny światowej przemianowano nazwę huty z „Królewskiej” na „Pruską”, zarządzaną przez „Preussische Bergwerks-und-Hütten-Aktien-Gesselschaft”, tzw. „Preussag” (Pruskie Górniczo-Hutnicze Towarzystwo Akcyjne). Od 1931 roku aż do roku 1945 właścicielem został koncern „Oberhütten Vereinigte O/S Hüttenwerke AG Gleiwitz”, (Zjednoczone Górnośląskie Zakłady Hutnicze – Gliwice) w skrócie „Oberhütten”. 

   Budynki na terenie dawnej huty pochodzą z całego okresu funkcjonowania zakładu. Ponieważ proces budowy i przekształceń obiektów huty trwa w sposób nieprzerwany od początku jej istnienia po dzień dzisiejszy możemy tutaj śledzić cykl rozwojowy architektury przemysłowej. Pierwsze projekty z końca XVIII w. wywarły swój wpływ na większość późniejszych obiektów. Autorem projektów był znany architekt, inspektor budowy huty J. F. Wedding. Stylowo obiekty nawiązują do budynków Huty Królewskiej (Chorzów). Zespół zabytkowych budynków Huty Gliwickiej to m. in.: budynek biurowy z 1786 r., budynek przychodni z 1786 r. W dalszej kolejności: budynek biurowy z 1804 r., budynek laboratorium z 1830 r., budynek łaźni, kuźni, magazynu modeli (z około 1850 r.) oraz hale przemysłowe (dawniej wielkiego pieca i odlewni) oraz odlewni żeliwa.