Wieś Mostki położona jest nad rzeką Żarnówką, prawym
dopływem rzeki Kamiennej. Pierwsze ślady działalności człowieka
na tutejszych ziemiach datowane są na kilkanaście tysięcy lat.
Z hematytu (ruda żelaza zawierająca do 70% czystego metalu)
uzyskiwano czerwony barwnik do malowania ciała. Ślady takiego
barwnika i kamienne rozcieracze do jego proszkowania odnaleziono w
Jaskini „Raj", co świadczy
o znajomości uzyskiwanego z hematytu barwnika już przez człowieka
neandertalskiego. Najstarsza znana odkrywkowa kopalnia hematytu
istniała na terenie wsi Łyżwy i Grzybowa Góra pod Skarżyskiem-Kamienną
(od 1986 r. rezerwat archeologiczny „Rydno").
Funkcjonowała ona od 11-10 do 4 tysiąclecia przed narodzeniem
Chrystusa.
Pierwsze zapisane wzmianki o Mostkach pochodzą z roku 1555, kiedy
to działała tu kuźnica z trzyosobową obsługą. Historia
miejscowości nierozerwalnie związana jest również z losami
Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. W źródłach historycznych
czytamy, że budowę wielkiego pieca w Mostkach rozpoczęto „...za
czasów Xięcia Załuskiego, z ciosowego kamienia, a dokończono
za Xięcia Kajetana Sołtyka w 1759 r.”
Zakład był wielokrotnie przebudowywany i modemizowany. W 1779 r.
pracowały dwa koła wodne, które poruszały urządzenia do przeróbki
i wzbogacania rudy tzw. płuczki i tłuczki. Następnie, w latach
1788–1789 pracowało
tylko jedno koło wodne. Zakład produkował wówczas surówkę i
odlewy; blachy, czopy, dysze, garnki, kotły, sochy, kółka,
ruszta, kowadła, moździerze, panewki, spodki. Od 1789 r. zakład
przeszedł na własność rządu i później wszedł w skład tzw.
klucza suchedniowskiego. W 1819 r. istniał tu piec kopułowy
zwany również żeliwiakiem. W latach 1824–1825
zakład odremontowano, a w latach 1835–1836
rozbudowano wystawiając nową odlewnię z piecem kopułowym, do
odlewania pocisków. Wówczas do koła wodnego dodano maszynę
parową o mocy
10 KM
, wykonaną w Zakładzie Metalowym w Białogonie. Zakład pracował
z przerwami do 1875 r. Ponownie odbudowany w 1890 r. pracował aż
do 1903 r. Rudę dostarczano z kopalni w Dalejowie, Mroczkowie,
Parszowie i Wielkiej Wsi. W okresie międzywojennym uznano obiekt
za zabytkowy chociaż już wówczas był w stanie ruiny.
Do dziś zachowały się: odrestaurowany w latach siedemdziesiątych
budynek Zarządu Wielkiego Pieca Hutniczego, zabytkowy jaz, grobla
zalewu oraz zabytkowa figura św. Floriana.
W budynku Zarządu Wielkiego Pieca Hutniczego w Mostkach mieściły
się również:
• „...pierwsza Akademia
Górnicza...” z której jak pisano „...wyszło
wielu światłych inżynierów – górników...”
• w latach międzywojennych i po II wojnie światowej do
roku 1969 Szkoła Powszechna – Podstawowa.
• obecnie od roku 1977 Wiejski Dom Kultury w Mostkach
Był to jeden z budynków Staszicowskiej Akademii Górniczej, główna
jej siedziba „...mieściła się
w jednym z dwóch skrzydeł Pałacu Biskupów w Kielcach zamykających
od południa i północy dziedziniec pałacu, a wybudowanych w
pierwszej połowie XVIII wieku...”. |