Obie dzielnice związane są ściśle z kopalnią „Giesche", która w latach 1903–1904 rozpoczęła budowę w polu „Reserve" dwóch nowych szybów. 

   W rejonie Górnego Śląska już wcześniej działały prymitywne kopalnie, należące do właścicieli ziemskich. Dostarczały one węgiel do lokalnych kuźni, cegielni itp. Po wcieleniu Śląska do Prus ograniczono znacznie uprawnienia feudałów do dysponowania bogactwami mineralnymi. Na przełomie XVIII i XIX wieku wzrosło tempo rozwoju górnictwa, kopalnie zaczęły powstawać jako samodzielnie funkcjonujące zakłady. Było to spowodowane coraz większym zapotrzebowaniem ze strony rozwijającego się przemysłu. 

   W celu przyciągnięcia kadry pracowniczej przedsiębiorcy musieli podjąć się m.in. budowy nowych mieszkań. Wiadomo, że robotnicy pokonujący długą, wielokilometrową drogę do zakładu pracy, pracują mniej wydajnie, a częsta rotacja pracowników sezonowych zwiększa koszty produkcji. Początkowo zakłady pracy udzielały kredytu na budowę domów, jednak to rozwiązanie nie sprawdziło się jednak w praktyce. Odtąd najpopularniejszym typem budownictwa było budownictwo patronackie finansowane przez właścicieli zakładów, wzorowane na kolonizacji fryderycjańskiej prowadzonej przez administrację pruską od drugiej połowy XVIII wieku. 

   Początkowo zabudowa osiedli patronackich była parterowa, bez poddaszy i piwnic, drewniana lub murowana. Mieszkania o powierzchni 30-35 m2 posiadały jedną ogrzewaną izbę z komórką, a urządzenia sanitarne znajdowały na podwórzu. Z biegiem czasu pojawiły się osiedla o charakterze miejskim. Kamienice budowane z cegły były kilkupiętrowe (najwyżej czteropiętrowe) – mieszkania w nich były większe, wyposażone częściowo w urządzenia sanitarne. Budynki były zróżnicowane w zależności od przeznaczenia – prymitywniejsze dla zwykłych robotników, większe i lepiej wyposażone dla wykwalifikowanej kadry. W większości osiedli znajdowały się ogródki, w których prowadzono drobne uprawy na potrzeby własne i lokalizowano małe budynki gospodarcze, takie jak chlewiki czy komórki.

   Georg von Giesche zmarł 26 kwietnia 1716 roku zostawiwszy wdowę Annę Marię, dwu synów i osiem córek. Kierownictwo firmy objęła wdowa, a wkrótce potem syn Fryderyk Wilhelm. Zmarł on bezpotomnie w roku 1754 zapisując majątek swojej siostrze Krystynie Eleonorze von Pogrell oraz siostrzenicom Mariannie Elżbiecie von Teichman i Joannie Bogumile von Walther und Croneck. Od tego czasu datuje się podział spadkobierców Gieschego na 3 zasadnicze linie wywodzące się od śląskich feudałów, którzy poślubili córki i wnuczki założyciela firmy. Nikt z nich nie miał już nazwiska Giesche, przetrwało ono jednak w nazwie przedsiębiorstwa. 

   Koncern funkcjonował bez większych zmian do 1922 roku, kiedy to dokonano jego podziału na dwie części. Po polskiej stronie utworzono odrębną firmę pod nazwą "Giesche – Spółka Akcyjna" z siedzibą w Katowicach. Niemiecka strona nie zmieniła nazwy firmy. W 1926 roku 51% akcji Towarzystwa przeszło w ręce amerykańsko-niemieckiego holdingu SACO – Silesian-American Corporation.

   Jednym z największych osiągnięć Towarzystwa, było wybudowanie na początku XX wieku dwóch osiedli robotniczych – Giszowca i Nikiszowca. Osiedla te zdecydowanie wyróżniały się na tle innych kolonii robotniczych. Charakteryzowały się ciekawym, dobrze przemyślanym układem przestrzennym oraz niepowtarzalną architekturą. Posiadały bazę usługową, która pozwalała na ich samodzielne funkcjonowanie. 

   Inicjatorem budowy Giszowca, był dyrektor Anton Uthemann. W kwietniu 1906 roku wysłano wniosek o zezwolenie na budowę kolonii robotniczej Giszowiec (Gieschewald) i już 22 czerwca (!) Wydział Powiatowy wydał pozwolenie na jego budowę. Pierwotnie planowano zbudować osiedle z trój- bądź pięciokondygnacyjnymi domami dwudziesto- i trzydziestorodzinnymi, wokół których miała znajdować się zabudowa gospodarcza. Jednak w celu zrealizowania tego projektu kopalnia zmuszona byłaby zmienić technikę wydobycia węgla na zawał na tzw. wydobycie z podsadzką płynną, co podniosłoby znacznie koszty eksploatacji węgla oraz budowy mieszkań. Kolejną propozycję wysunął sam Uthemann. Przewidywała ona budowę osiedla o wiejskim charakterze, złożonego w większości z wolnostojących jedno- i dwurodzinnych domków otoczonych niewielkimi ogrodami. 

   Osiedle wybudowano w latach 1907–1910 według projektu architektów z Charlottenburga – Georga i Emila Zillmannów. W projekcie Giszowca połączyli oni górnośląskie budownictwo wiejskie i ideę „miasta-ogrodu" Ebenezera Howarda . Kolonia powstała na terenach leśnych gminy Janów, których właścicielem był hrabia Thiele-Winckler. 

Łącznie wybudowanych zostało 600 mieszkań robotniczych, 5 domów noclegowych, kantyna, nadleśnictwo, budynek lekarza, 36 mieszkań urzędniczych i nauczycielskich, zespół domów towarowych, gospoda, 3 szkoły powszechne, remiza strażacka, fabryka lodu, zakład kąpielowy, pralnia, budynek kotłowni, kompostownia, budynek Urzędu, budynek celny, 8 pieców piekarniczych, 15 stacji transformatorowych, wieża ciśnień, budynek dyrektora kopalni.
Pod częścią budynków była sieć melioracyjna. 

   Wszystkie ogrodzenia ulic, podwórek i ogrodów zostały wykonane jako jednolite na 1,30m wysokie, drewniane żerdziowe parkany. Ogródki miały mieć charakter wyłącznie rekreacyjny. Dzięki założeniu szkółki drzew owocowych wszyscy mieli łatwy dostęp do drzew i krzewów do swoich własnych ogródków. Obory i inne pomieszczenia o podstawie od 8 do 15 m2 dobudowywano do domów robotniczych lub w niewielkiej od nich odległości. Otoczone zamkniętym podwórkiem, aby hodowane bydło, świnie, kozy miały wybieg na podwórze a nie do ogrodu. 

   Projekty domów były bardzo zróżnicowane, nie było dwóch identycznych. Oszczędne w formie dla robotników...

   Do domów robotników wody nie doprowadzono dla oszczędności. W domach nie wolno było prać i suszyć bielizny, ale w osiedlu zbudowano ogólnodostępną pralnię z 32 stanowiskami pralniczymi. Mokra bielizna była odwirowywana w suszarkach odśrodkowych i następnie poddana procesowi suszenia w szafach przez które przepływało suche gorące powietrze. Była również łaźnia dla rodzin pracowników.

Domy towarowe

   Znajdują się w zachodniej części placu Pod Lipami. W czasach, gdy powstawało Osiedle Staszica, wyburzono lewą część budynku. Na początku wieku znajdowała się tu piekarnia, rzeźnik a także sklepy: spożywczy, warzywno - owocowy, tekstylny i inne. Mieszkańcy mogli także piec własne pieczywo w tzw. „piekarniokach", wybudowanych na rogach większości ulic. W piwnicach budynku mieściły się magazyny, na piętrze oprócz magazynów urządzono również pokoje dla personelu. Obok sklepu mięsnego, znajdowało się pomieszczenie przystosowane do wyrobu wędlin, wędzarnia i chłodnia. Niska temperatura w chłodni była utrzymywana poprzez kanały wentylacyjne, dostarczające zimne powietrze bezpośrednio z fabryki lodu, znajdującej się tuż za domem towarowym.

d. Nadleśnictwo – obecnie przedszkole

   Była to najokazalsza willa urzędnicza w całej kolonii. Przeznaczono ją na siedzibę (urząd i mieszkanie) nadleśniczego, który był jednocześnie zarządcą dóbr dworskich. Na parterze znajdowały się trzy duże biura, pokoje gościnne i mieszkanie urządzono w innej części budynku. Po przejęciu kopalni przez amerykańską firmę SACO w 1926 roku, mieszkał tu dyrektor kopalni. W 1960 roku budynek zaadaptowano na przedszkole i tę funkcję pełni do dziś.

   Budynek jest trzykondygnacyjny, ale zastosowanie dachu mansardowego powoduje, że bryła nie jest przytłaczająca, niestety część dachu zostało oszpecona przez nietrafioną przebudowę mającą na celu zwiększenie powierzchni użytkowej poddasza. Całość zwieńczona niewielką wieżyczką z podświetlanym zegarem. Do niedawna wybijał on godziny.

Gospoda – Karczma Śląska

   Była najokazalszą budowlą kolonii i nadal jest wizytówką Giszowca. Architekci zaprojektowali efektowny wystrój wnętrza – dębowe parkiety, ściany z kolorowymi ornamentami, kinkiety zdobione tarczami z emblematami górniczymi. Znajdowała się tu sala teatralna, dwie sale klubowe i pokoje dla gości. Funkcjonowała również kawiarnia w ogrodzie. Stajnie, chlewy, wozownia itp.– zajmowały sąsiedni budynek (obecnie „Izba Śląska”). Przez jakiś czas mieścił się tu Dom Kultury KWK „Wieczorek”, po przejęciu budynku przez Urząd Miasta i generalnym remoncie funkcjonują tu Miejski Dom Kultury i restauracja.

Szkoła

   Wybudowano trzy duże szkoły powszechne. Szkoły, sklepy, gospoda, domy noclegowe ogrzewane były z centralnej kotłowni. Ciepło rozprowadzane było stalowymi rurami umieszczonymi w podziemnych kanałach.

Kolejka wąskotorowa Balkan

   W latach 1907–1909 tj. w okresie największego nasilenia prac związanych z budową nowego osiedla zainstalowano kolej polową i cztery lokomotywy doprowadzały długie pociągi wagonów-wywrotek do poszczególnych wiejskich ulic, dowożąc wszelkie potrzebne materiały budowlane bezpośrednio na miejsce budowy – szyny tej przenośnej kolei są jeszcze widoczne na fotografii poniżej. Po zakończeniu budowy osiedla – torowiska rozebrano i wykorzystano je następnie do utworzenia nietypowego rozwiązania komunikacyjnego łączącego Giszowiec z Szopienicami.
   W 1920 roku Zarząd Kopalni uruchomił wąskotorową kolejkę do przewozu ludzi nazywaną powszechnie „Balkan” lub „Balkan Ekspres” od nazwy słynnej w tym okresie kolei transeuropejskiej. Kolejka ta kursowała pomiędzy osiedlem Giszowiec a osiedlem Wilhelmina w Szopienicach. Przystanki usytuowane były:

  1. Giszowiec
  2. Szyb Carmer (Pułaski)
  3. Szyb Nikisch (Poniatowski)
  4. Szyb Kaiser Wilhelm (Ligoń) i Richthofen (Wilson I)
  5. Szyb Albert (Wojciech)

   Długość trasy wynosiła 3,5 km a czas jazdy trwał 18-20 minut. Balkan kursował 28 razy w dni robocze, 19 razy w niedziele i święta. Balkan służył nie tylko do przewozu pracowników kopalni do i z pracy, ale korzystali z niego bardzo chętnie wszyscy inni mieszkańcy osiedli górniczych. Kolejka była bowiem bezpłatna, a końcowy jej odcinek znajdował się w odległości 1 km od dworca kolejowego i centrum Szopienic. Po drugiej wojnie lokomotywa ciągnęła 2 lub 3 wagony, przed wojną natomiast 8 wagonów – dziennie przewożąc 8.000 do 8.500 osób. Przewóz osobowy tej kolejki został zlikwidowany w 1977 roku. Ostatni kurs popularnego „Balkanu” odbył się 31 grudnia 1977 roku.