Spalony drewniany kościół w Łączy 

 

 

Dnia 30 stycznia 1994 roku spłonął całkowicie wraz z całym wyposażeniem najstarszy z drewnianych kościółków ziemi gliwickiej.

 

 

 

   Pierwsze wzmianki w źródłach historycznych, dotyczących kościółka, pochodzą z 1447 r. (Wzmianka w wykazie Świętopietrza archidiakona opolskiego – prawdopodobnie Łącza przynależała do dekanatu Ujazdowskiego). Kościół był konsekrowany w 1490 roku. Na przełomie XVI i XVII wieku zamieniono go czasowo na zbór protestancki. Od początku XVIII w. stanowił filię kościoła parafialnego w Rachowicach. 1 lipca 1959 roku dekretem Kurii Biskupiej w Opolu utworzono parafię Bojszów, gdzie Łącza stanowi jego filię. Do 1698 r. kościół pw. św. Marcina, następnie pw. św. Jana Chrzciciela, a od roku 1929 – pw. Narodzenia NMP i św. Marcina. 

   Ostatni kształt kościoła pochodził z końca XV wieku. Zbudowany został w południowej części wsi, na wzniesieniu pośród cmentarza grzebalnego. Otoczony starymi lipami był orientowany, drewniany, konstrukcji zrębowej z nieociosanych okrąglaków. Przycieś znajduje się na ziemi. Węgły były związane na nakładkę. Wieża była późniejszej daty, konstrukcji słupowej, odnawiana w 1806 roku, 1884 i w 1964 roku. Prezbiterium było kwadratowe, prosto zamknięte, obok od północnej strony znajdowała się zakrystia. Nawa była prawie na rzucie kwadratu, szersza i wyższa od prezbiterium (wewnątrz równej wysokości). Od zachodu do nawy przystawiona była wieża, niezwiązana z korpusem. Wewnątrz prezbiterium i nawy były płaskie stropy. Na belce tęczowej był późnobarokowy krucyfiks z końca XVIII wieku. Chór muzyczny też był drewniany, odnowiony i powiększony na przełomie 1872 i 1873 roku. Wsparty był na sześciu słupach z entazą (w tym dwa przyścienne), z kapitelami z ozdobnym ząbkowaniem. Parapet był trójboczny z lekko wysuniętą częścią środkową. Na zewnątrz od północy były soboty, wsparte na słupach przy nawie, w późniejszych czasach zaszalowane i zamienione na przedsionek z wejściem na chór muzyczny. Od wschodu i południa ściany prezbiterium i nawy były oszalowane gontem. Okna były prostokątne, od południa w nowych oprawach. W prezbiterium od wschodu było małe okno opatrzone starą kratą z zadziorami. W zakrystii od wschodu było okienko prawie kwadratowe, wycięte w zrębie, ze starym zakratowaniem. Odrzwia z prezbiterium do zakrystii i do nawy od północy były zamknięte, ostrołukowe, od zachodu do nawy prostokątne. Drzwi do zakrystii miały stare okucia w kształcie liści. Dachy kościół miał dwuspadowe, strzeliste, gontowe. Szczyty były zaszalowane gontem. Od południa dach prezbiterium spływał na zakrystię, dach nawy na soboty. Na kalenicy dachu nawy znajdowała się kwadratowa wieżyczka na sygnaturkę, z przezroczami w oszalowaniu, nakryta gontowym daszkiem z krzyżem. Wieża była na rzucie prawie kwadratu, dwukondygnacyjna, oszalowana tarciami, ściany były lekko pochyłe, przycieś osłonięta fartuchem gontowym. Hełm był ośmioboczny, gontowy.  

 

 

 

 

 

 

 

 

   Posiadał cenne zabytki, m. in. gotycką rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem z początku XV w.    

 

Ołtarz boczny od południa był pseudogotycki z XX wieku z rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wczesnogotycką z ok. 1425, 1430 roku, odnowioną w XX wieku, i czterema wczesnogotyckimi płaskorzeźbami z tego samego czasu: św. Jana Ewangelisty i trzech innych apostołów, zapewne św. Piotra, św. Judy Tadeusza i Szymona Zeloty. Rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem i cztery płaskorzeźby Apostołów zostały odnowione w 1960 roku przez p. mgr Kunegundę Ptak z Lublińca. Obecnie znajdują się w Diecezjalnym Muzeum w Opolu, dlatego ocalały przed pożarem kościoła. 

   W kościele znajdowała się także zabytkowa barokowa ambona i konfesjonał z przełomu XVIII i XIX w.

 

 

   Chrzcielnica została zamieniona na kropielnicę, była dębowa, kielichowa w stylu gotyku ludowego, zapewne z XVI/XVII wieku. Jest wzmiankowana w 1579 roku. Wewnątrz miała czarkę kamienną na wodę święconą.

 

 

 

   Ołtarz główny – barokowy pochodził z 1666 roku, poświęcony w 1675, dwukondygnacyjny, z dwoma aniołkami barokowymi. Po bokach znajdowały się ornamenty akantowe z XVIII wieku. W środkowej części był tryptyk malowany na deskach zapewne z XVI lub XVII wieku, przemalowany w późniejszych czasach. W środku była Matka Boska z Dzieciątkiem na złotym tle. Na skrzydłach po lewej stronie była św. Katarzyna Aleksandryjska i św. Małgorzata, na odwrocie był uszkodzony obraz Ecce Homo, po prawej stronie zaś św. Barbara i św. Dorota, a na odwrocie Matka Boska Bolesna. W górnej kondygnacji były obrazy: w środku św. Marcin z żebrakiem z datą 1666 roku i sygnaturą, na skrzydłach św. Piotr i św. Paweł. Antependium było kamienne sarkofagowe. 

   Ołtarz boczny od północy miał charakter prowincjonalnego baroku. Był dwukondygnacyjny, górny obraz na desce barokowy z XVII wieku przedstawiał św. Barbarę. 

   Ambona była z baldachimem i schodkami – barokowa, zapewne z połowy XVII wieku. Została odnowiona i uzupełniona z obrazami czterech ewangelistów, malowanymi przez K. Prischnitza w 1934 roku. Ostatnio odnowiona w 1964 roku.

   Cała świątynia została odnowiona w latach 1904 i 1906, a w następnym roku odnowiono wieżę.

Materiały źródłowe :

 

http://lacza.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=52&Itemid=46

www.kuria.gliwice.pl  

Czesław Thullie - "Zabytki architektoniczne województw katowickiego i opolskiego" Katowice 1969

dr Jerzy Dobrzycki  - „Kościoły drewniane na Górnym Śląsku” Kraków 1926  

Ruszczyk G., Kościoły na Śląsku z XV i początku XVI wieku, Warszawa 2012

P.Siemko - "Nieistniejące kościoły Górnego Śląska"

Wikipedia

 

Zdjęcia:

Fotografia kościoła z 1929 roku – F.Schydlo – „Gleiwitzer Heimatblatt”

"Die Bau- und die Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz" - Breslau 1943 - praca zbiorowa

zdjęcia współczesne - nr 1 - moje własne :) ; pozostałe - www.lacza.pl - serdeczne podziękowania dla autorów strony za udostępnienie 

www.malanowicz.eu Moje pasje Architektura Katalog zabytków Drewniane kościoły