Kościół p.w. św. Wawrzyńca w Mikulczycach wybudowano prawdopodobnie w 1530 roku (podawane są również daty 1590 i bardziej ogólnie II poł. XVI wieku). Fundatorem był właściciel Mikulczyc Daniel Starszy Ziemięcki, o czym świadczy treść jego testamentu z 1607 r.  

   Kościół zbudowany był częściowo z drewna modrzewiowego o konstrukcji zrębowej (nawa o wymiarach 11,0 x 10,0 m i prezbiterium 10,0 x 8,0 m) i częściowo murowany (zakrystia). Posiadał wieżę z drewna sosnowego z lekko wysuniętą izbicą krytą dachem namiotowym, wieżyczkę sygnaturki, prezbiterium zamknięte trójbocznie i był otoczony sobotami. 

   Wyposażenie wnętrza pochodziło z około 1580 r.  Ozdobne płyciny występujące na owym portalu, ambonie i pulpicie muzycznym zostały wykonane z masy papierowej. Ołtarz główny Kościółka zdobił obraz Matki Boskiej, który jak się okazało (w 1926 roku) był namalowany na płótnie pokrywającym deskę, na której był inny wizerunek Madonny na złotym tle. Zarówno obraz, jak i ołtarz po rozbiórce drewnianego kościółka został przeniesiony do nowego kościoła w Mikulczycach, gdzie został umieszczony w bocznym ołtarzu. W ołtarzu głównym oprócz obrazu Matki Boskiej, znajdował się nad nim obraz przedstawiający św. Wawrzyńca, a w zwieńczeniu figura św. Michała Archanioła. Lewy ołtarz boczny poświęcony był św. Józefowi (pierwotnie św. Bartłomiejowi), prawy natomiast św. Barbarze. Ołtarze te, zwłaszcza główny, cechowała bogata dekoracja roślinna z motywem liści akantu. W kościele była również chrzcielnica z połowy XVII w. oraz ława kolatorska z r. 1800. W roku 1741 podczas odnawiania ambony, umieszczono na niej płaskorzeźby przedstawiające 4 ewangelistów i Dobrego Pasterza. 

   Z początkiem roku 1901 w związku z budową nowego kościoła w Mikulczycach sprzedano kościółek zarządowi miasta Bytomia - ustawiony został w bytomskim parku miejskim. Do roku 1934, jako wybitny zabytek drewnianego budownictwa sakralnego, był obiektem muzealnym ze stałą ekspozycją sztuki sakralnej. Po dojściu do władzy nazistów przekształcono kościółek w mauzoleum poległych w okresie I wojny światowej. Usunięto wszystkie przedmioty sztuki sakralnej, a ołtarze zasłonięto. 

   Po II wojnie światowej, w latach sześćdziesiątych XX wieku kościółek poddano kapitalnemu remontowi konserwatorskiemu, jednak kościółek stał pusty aż do stycznia 1971 r., kiedy Muzeum Górnośląskie zorganizowało tu sezonową wystawę regionalnej rzeźby sakralnej.   

   W dniu 14 listopada 1982 r., w godzinach nocnych, kościółek św. Wawrzyńca padł ofiarą „nieznanych sprawców”, którzy podpalili go. Przez 25 lat, pomimo licznych prób restauracji (m.in. sporządzono dokumentację potrzebną do odbudowy), kościółek nie został odbudowany, a w parku pozostał po nim tylko fundament. Według niepotwierdzonych informacji, ostatni raz pozostałości po kościółku widziano w magazynie Parku Etnograficznego w Chorzowie. Jedynym śladem po zabytkowym kościele jest pamiątkowy krzyż na mikulczyckim Wzgórzu Kościelnym postawiony w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się główny ołtarz. Umieszczony na nim napis głosi: 

Tu stał wielki Ołtarz Starego Kościoła aż do Sierpnia 1901. 

Materiały źródłowe :

[1] http://tradycja.org/wawrz.html

[2] Czesław Thullie, Zabytki architektoniczne województw katowickiego i opolskiego, Katowice 1969

[3] dr Jerzy Dobrzycki, Kościoły drewniane na Górnym Śląsku, Kraków 1926  

[4] Ernst Wiggert, Ludwig Burgemeister, Die Holzkirchen und Holztürme der preußischen Ostprovinzen, Berlin 1905

[5] P.Siemko, Nieistniejące kościoły Górnego Śląska

[6] Zdzisław Jedynak, Zabytki Bytomia, tom VII, Towarzystwo Miłośników Bytomia

[7] Józef Matuszczak, Studia nad kościołami drewnianymi na Górnym Śląsku, [w:] Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, 

                                   Sztuka, Zeszyt nr 9 – Bytom 1989

Zdjęcia:

  [8] zbiory pana Czesława Czerwińskiego

  [9] "Gleiwitzer Heimatblatt"

[10] forum www.bytomski.pl