Zamek
krzyżacki w Gniewie
Zamek
w Gniewie to najpotężniejsza twierdza Zakonu Krzyżackiego na lewym
brzegu Wisły. Zamek
wzniesiono w końcu XIII wieku z inicjatywy komtura Dietricha von Spira, był siedzibą komturii gniewskiej. Wcześniejsze założenie
obronne w Gniewie powstało nieco wcześniej. Była to strażnica
zbudowana przez tego samego komtura z materiału pozyskanego z rozbiórki
grodu Potteburg. Umiejscawia się ją w obrębie grodziska o nazwie Dybowo.
W wieku XIX zamek był wielokrotnie przebudowywany (spichlerz, więzienie), ostatecznie spłonął
w wielkim pożarze w 1921 roku. Zamek
stoi na wyniosłej skarpie na lewym
brzegu Wisły, tuż przy rynku miejskim.
W
latach 1968-1974 Zakłady Mechanizmów Okrętowych "FAMA" w Gniewie
rozpoczęły I etap odbudowy zamku zakończony ułożeniem stropów nad
ostatnią kondygnacją, wykonaniem konstrukcji dachu i jego pokrycia dachówką
ceramiczną. W roku 1992 Urząd Miasta i Gminy w Gniewie w ramach robót
publicznych rozpoczął II etap odbudowy zamku polegający na wykonaniu
stropów w skrzydłach zachodnim i wschodnim, adaptacji wnętrz wraz z
rekonstrukcją kaplicy oraz zagospodarowaniem turystycznym Wzgórza
Zamkowego.
Obiekt ma kształt
zbliżony do kwadratu o boku 47 m z czterema wieżyczkami w
narożach i wewnętrznym dziedzińcem. Wszystkie skrzydła zamku mają
jednakową wysokość. W skrzydle północnym mieściły się
komnaty komtura. Piwnice oraz parter
przeznaczono na cele gospodarcze, były tu m.in. kuchnia, piekarnia i
magazyn. Zamkowe mury wieńczą wąskie korytarze ze strzelnicami czyli dawne ganki strażnicze. Elewacje wschodnia i
zachodnia posiadają dodatkowo skromne, ale wyróżniające je ozdobne
szczyty.
Dziedziniec wewnętrzny ma również kształt kwadratu, którego środek
zajmuje studnia. Całość otaczają mury obwodowe, kiedyś z 4 narożnymi wieżami
(w tym gdaniskiem). Jest też druga linia murów ochraniająca
przedzamcze.
Z ważniejszych elementów założenia nie zachowała się wysoka wieża główna
od wschodu, z której
istniał wzrokowy kontakt z warowniami w Kwidzynie i Grudziądzu oraz wieża-gdanisko w przeciwległym narożniku (zachodnim)
pierwszej linii muru obwodowego. Obie rozebrano w XIX wieku. Nie ma też
nawodnionych fos wewnętrznych i zewnętrznych.
Wjazd do zamku zmieniał się na przestrzeni wieków. Najpierw prowadził
od południa czyli od strony dzisiejszego dziedzińca turniejowego (zostały
po nim jeszcze widoczne ślady), następnie od wschodu, wzmocniony potem
potężnym szańcem ziemnym (widocznym na planie Pufendorfa), a od XIX
wieku obecnym wejściem od zachodu.
|
Plan
zamku wg C. Steinbrechta
1 - dziedziniec wewnętrzny, 2 - przedzamcze, 3 - międzymurze, 4 - fosa
wewnętrzna, 5 - fosy zewnętrzne, 6 - bramy wjazdowe na przedzamcze, 7 -
średniowieczny wjazd na zamek główny, 8 - pierwotny wjazd (zamurowany)
Źródło: Zamki krzyżackie w Polsce, M. Haftka, Malbork - Płock
1999
Plan
zamku i miasta z roku 1655 r. S. Pufendorfa
Materiały źródłowe:
www.zamki.res.pl
www.zamek-gniew.pl
B.Guerquin;
Zamki w Polsce
Zdjęcia:
Małgorzata Malanowicz
|
|