Zamek krzyżacki w Gniewie

 

 

   Zamek w Gniewie to najpotężniejsza twierdza Zakonu Krzyżackiego na lewym brzegu Wisły. Zamek wzniesiono w końcu XIII wieku z inicjatywy komtura Dietricha von Spira, był siedzibą komturii gniewskiej. Wcześniejsze założenie obronne w Gniewie powstało nieco wcześniej. Była to strażnica zbudowana przez tego samego komtura z materiału pozyskanego z rozbiórki grodu Potteburg. Umiejscawia się ją w obrębie grodziska o nazwie Dybowo. W wieku XIX zamek był wielokrotnie przebudowywany (spichlerz, więzienie), ostatecznie spłonął w wielkim pożarze w 1921 roku. Zamek stoi na wyniosłej skarpie na lewym brzegu Wisły, tuż przy rynku miejskim.

   W latach 1968-1974 Zakłady Mechanizmów Okrętowych "FAMA" w Gniewie rozpoczęły I etap odbudowy zamku zakończony ułożeniem stropów nad ostatnią kondygnacją, wykonaniem konstrukcji dachu i jego pokrycia dachówką ceramiczną. W roku 1992 Urząd Miasta i Gminy w Gniewie w ramach robót publicznych rozpoczął II etap odbudowy zamku polegający na wykonaniu stropów w skrzydłach zachodnim i wschodnim, adaptacji wnętrz wraz z rekonstrukcją kaplicy oraz zagospodarowaniem turystycznym Wzgórza Zamkowego.

   Obiekt ma kształt zbliżony do kwadratu o boku 47 m z czterema wieżyczkami w narożach i wewnętrznym dziedzińcem. Wszystkie skrzydła zamku mają jednakową wysokość. W skrzydle północnym mieściły się komnaty komtura. Piwnice oraz parter przeznaczono na cele gospodarcze, były tu m.in. kuchnia, piekarnia i magazyn. Zamkowe mury wieńczą wąskie korytarze ze strzelnicami czyli dawne ganki strażnicze. Elewacje wschodnia i zachodnia posiadają dodatkowo skromne, ale wyróżniające je ozdobne szczyty.
Dziedziniec wewnętrzny ma również kształt kwadratu, którego środek zajmuje studnia. Całość otaczają mury obwodowe, kiedyś z 4 narożnymi wieżami (w tym gdaniskiem). Jest też druga linia murów ochraniająca przedzamcze.

   Z ważniejszych elementów założenia nie zachowała się wysoka wieża główna od wschodu, z której istniał wzrokowy kontakt z warowniami w Kwidzynie i Grudziądzu oraz wieża-gdanisko w przeciwległym narożniku (zachodnim) pierwszej linii muru obwodowego. Obie rozebrano w XIX wieku. Nie ma też nawodnionych fos wewnętrznych i zewnętrznych. 

   Wjazd do zamku zmieniał się na przestrzeni wieków. Najpierw prowadził od południa czyli od strony dzisiejszego dziedzińca turniejowego (zostały po nim jeszcze widoczne ślady), następnie od wschodu, wzmocniony potem potężnym szańcem ziemnym (widocznym na planie Pufendorfa), a od XIX wieku obecnym wejściem od zachodu. 

 

 

 

Plan zamku wg C. Steinbrechta
1 - dziedziniec wewnętrzny, 2 - przedzamcze, 3 - międzymurze, 4 - fosa wewnętrzna, 5 - fosy zewnętrzne, 6 - bramy wjazdowe na przedzamcze, 7 - średniowieczny wjazd na zamek główny, 8 - pierwotny wjazd (zamurowany)
Źródło: Zamki krzyżackie w Polsce, M. Haftka, Malbork - Płock 1999

 

 

Plan zamku i miasta z roku 1655 r. S. Pufendorfa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Materiały źródłowe:

 

www.zamki.res.pl

www.zamek-gniew.pl

B.Guerquin; Zamki w Polsce

 

Zdjęcia: Małgorzata Malanowicz

 

 

www.malanowicz.eu Moje pasje Architektura Katalog zabytków Zamki