Zamek krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim

 

 

   Budowę murowanej warowni Krzyżacy rozpoczęli w II poł. XIII wieku. Jednak prace przerwał najazd Prusów i kontynuowane je końcem XIII wieku. Wcześniej niedaleko od wzniesienia zamkowego funkcjonował drewniano-ziemny gród należący do księstwa mazowieckiego, sprzedany później biskupowi pruskiemu Christianowi i przekazany Krzyżakom w 1231 r. Zakon rozbudował go w roku 1234, a pół wieku później wzmiankowany jest kościół grodowy p.w. św. Krzyża. Gród ten był wielokrotnie najeżdżany przez Prusów i książąt pomorskich, stanowił bowiem bazę wypadową na pruskie plemiona zamieszkujące Pomezanię i Pogezanię.

   Zamek składał się z 3 części: zamku właściwego domu konwentu, przedzamcza południowego i wschodniego. Do dziś zachowała się pierwsza część oraz mur otaczający drugą. O ile jednak przedzamcze południowe, na którym dziś funkcjonuje boisko sportowe, zostało poznane i jego zabudowa zrekonstruowana, to przedzamcze wschodnie pozostaje zagadką. Wiadomo, że prowadził przez nie wjazd do zamku i że sąsiadowało ono z jeziorem. W sumie, aby dostać się do domu konwentu trzeba było pokonać 3 obronne bramy i mosty. Zamek właściwy posiada plan zbliżony do kwadratu o boku 52 m.

   W 4 narożach znajdowały się wysokie na 36 m wieże (zachowały się 2) , natomiast w płn.-zach,. części dziedzińca stała potężna i jeszcze wyższa ośmioboczna baszta stołp. Niestety dziś można zobaczyć tyko jej zrekonstruowane fundamenty. Innym zniszczonym elementem było gdanisko czyli wieża latrynowa, łącząca arkadowym gankiem skrzydło zachodnie zamku z murem obronnym. Rozplanowanie wnętrz zamku było typowe dla warowni krzyżackich. Sale reprezentacyjne i mieszkalne zajmowały I piętra, parter i piwnice przeznaczono na cele gospodarcze, najwyższe pełniły funkcje obronne. W najbardziej okazałym skrzydle południowym, poza bramą i pomieszczeniem dla straży znajdowała się kaplica i refektarz, we wschodnim kapitularz i dormitorium, w północnym infirmeria, w zachodnim mieszkania komtura. Do dziś zachowała się tylko kaplica. W przylegającej do kaplicy wieży narożnej, znajdowała się zakrystia a powyżej niej skarbiec zakonny. Wszystkie skrzydła zamku były dwupiętrowe i podpiwniczone.

   Na przedzamczu południowym zlokalizowane były: piekarnia, browar, spichrz, wozownia, stajnie itp. obiekty gospodarcze. Obronę zapewniał mur obwodowy i dwie wieże od strony zamku właściwego, z których wschodnia była równocześnie drugą wieżą bramną.

 

Plan zamku wg C. Steinbrechta (XIX w.). 1 - zamek właściwy, 2 - przedzamcze południowe, 3 - przedzamcze wschodnie, 4 - fosa, 5 - most z wieża bramną, 6 - wieża bramna na przedzamczu, 7 - most z wjazdem do zamku właściwego


Plan zamku właściwego. 1 - kapitularz (sala zebrań), 2 - kaplica, 3 - refektarz (jadalnia), 4 - dormitorium (sypialnie), 5 - infirmeria (szpital), 6 - ośmioboczny stołp, 7 - mieszkanie komtura, 8 - ganek prowadzący do gdaniska, 9 - gdanisko (wieża latrynowa), 10 - brama z izbą strażniczą, 11 - narożne wieże, 12 - wieża płd.-wsch. z zakrystią, a powyżej skarbcem zakonnym, 13 - krużganki, 14 - dziedziniec

 

Rekonstrukcja zamku właściwego i częściowo przedzamcza południowego wg C. Steinbrechta.

 

Makieta z rekonstrukcją zamku, widać nie zachowane przedzamcze południowe.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zamek na starych pocztówkach

 

 

 

Materiały źródłowe:

 

B.Guerquin; Zamki w Polsce

www.zamkipolskie.com

Zdjęcia archiwalne: www.zamkipolskie.com 

Zdjęcia współczesne: Małgorzata Malanowicz

 

 

www.malanowicz.eu Moje pasje Architektura Katalog zabytków Zamki