Cmentarz żydowski w Lesku został założony przed 1548
r., na wzgórzu położonym nieopodal synagogi. Do dziś na
powierzchni 3 ha zachowało się około dwóch tysięcy nagrobków
– w tym dwadzieścia dziewięć z szesnastego wieku i
czterdzieści dwa z osiemnastego wieku. Jest to największy w
Polsce zespół tak starych nagrobków żydowskich, jednocześnie
pod względem liczby ocalałych macew – najlepiej zachowany
cmentarz wyznania mojżeszowego w województwie podkarpackim.
Najstarsze
macewy można odnaleźć na zboczu wzgórza, po jego północno-wschodniej
stronie. Są to kamienne, dość prymitywnie obrobione płyty, z
inskrypcjami rytymi surową, archaiczną czcionką, bez
symbolicznych płaskorzeźb w naczółkach. Pochyłe ukształtowanie
terenu sprawiło, że zdecydowana większość nagrobków uległa
przemieszczeniu i nie znajduje się w miejscu właściwego pochówku.
Pod koniec XX wieku wykonano szczegółową inwentaryzację tej części
nekropolii. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia
Elizera syna Meszulama, zmarłego w dniu 11 września 1548 roku.
Na szczycie
wzgórza znajduje się około półtora tysiąca nagrobków,
stawianych tu od osiemnastego wieku. Mimo zniszczeń, wyraźny
jest rzędowy układ pochówków, a na niektórych pomnikach
widoczne są jeszcze ślady polichromii, jakimi ozdabiano kiedyś
żydowskie nagrobki. Znajdują się tu groby leskich rabinów, tu
także pochowano między innymi cadyka Menachema Mendla Horowica z
Rozwadowa, ojca znanego cadyka Naftalego Cwi Horowitza. Podczas
drugiej wojny światowej na cmentarzu naziści dokonywali
egzekucji osób pochodzenia żydowskiego. Ofiary Zagłady upamiętnia
pomnik, odsłonięty tu w dniu 1 września 1996 r.
Po wyzwoleniu
w narożniku cmentarza od strony synagogi dokonywano pochówków
żołnierzy Armii Czerwonej. Ich szczątki zostały później
ekshumowane i przeniesione na cmentarz wojskowy do Baligrodu. W
latach PRL na cmentarza planowano urządzić ogród botaniczny.
Dziś teren nekropolii jest ogrodzony. Na cmentarzu co pewien czas
różne organizacje przeprowadzają podstawowe prace porządkowe.
Wstęp na
cmentarz jest płatny, klucz do bramy udostępnia rodzina mieszkająca
po drugiej stronie ulicy.
wirtualny
sztetl |