Kościół p.w. Wszystkich Świętych w Gliwicach

 

 

   Datę erygowania parafii Wszystkich Świętych w Gliwicach historycy określają na rok 1250. Pierwsze wzmianki o parafii pochodzą z lat 1279 i 1286, (wzmianki wymieniające księdza Henryka prawdopodobnie pierwszego proboszcza pochodzą z 11.XI.1279 r.) Pierwotnie kościół był drewniany i stał na tym samym miejscu, co dzisiejszy (jest to miejsce najwyżej położone w mieście). Nie zachował się żaden dokument dotyczący początków obecnego kościoła p.w. Wszystkich Świętych. Pod tym wezwaniem występuje po raz pierwszy w dokumencie z 1467 r. Wnioskując ze sposobu budowy obecnego kościoła, z cyfr umieszczonych nad głównym portalem (1504) i innych danych, powstanie kościoła określa się na lata 14501504. 

 

 

 

Więcej zdjęć archiwalnych

 

 

 

 

   Jest to orientowana budowla trójnawowa, halowa, z trójprzęsłowym prezbiterium i czteroprzęsłowym korpusem, stylistycznie zaliczana do gotyckich świątyń  śląskich. Wyniosła i masywna wieża, przylegająca do korpusu od strony zachodniej, wzniesiona została na przełomie XV i XVI wieku, jako ostatni etap budowy kościoła. Założona na rzucie kwadratu, o niezwykle grubych murach, jest opięta umieszczonymi w narożach wydatnymi skarpami. Jej górna część posiada kształt ośmioboczny i zwieńczona jest galerią, której renesansowa balustrada została zrekonstruowana w XX wieku.

 

 

 

 

 

 

 

   W 1601 r. pożar strawił wyposażenie wnętrza oraz dachy, ale przebudowa doprowadziła do okazałej formy. W XVII wieku pierwotną, ceglano-kamienną fakturę ścian i filarów pokryto tynkiem. W latach 19291942 przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła. Mury otrzymały wtedy okładzinę z cegły maszynowej, a wieża zwieńczenie w kształcie krenelażu. W latach 19301933 nadbudowano również najwyższą część wieży oraz dodano łuki oporowe o ciekawym, rzadko spotykanym, kształcie. W górnej partii wieży, nad lapidarium, znajdują się dwie wieżyczki schodowe, założone na rzucie koła, mieszczące spiralne schody, na których wykuto kilkadziesiąt, częściowo zrekonstruowanych, znaków kamieniarskich. 

 

 

 

Maswerki i przypory (skarpy) charakterystyczne elementy stylu gotyckiego

 

 

 

 

 

Wnętrze

 

 

 

   W 1470 r. książę Jan z Oświęcimia podarował parafii dom na wikarówkę, zwaną Jeruzalem", który znajdował się w tym samym miejscu, co obecna wikarówka. Opodal kościoła, przy ul. Kościelnej usytuowana jest plebania, zbudowana w 1781 r. w stylu klasycystycznym. Przebudowana została w XIX i XX w. nie tracąc swych cech stylowych. W jej podziemiach kryją się gotyckie wątki murów oraz ostrołukowe portale.

 

 

 

Materiały źródłowe:

 

Gliwice, Kościół farny p.w. Wszystkich Świętych

J. Schmidt, Kościoły ziemi gliwickiej, Gliwice 2000

A. Strzeszewska, Kościół p.w. Wszystkich Świętych [w:] Gliwicki Magazyn Kulturalny, XII.2004
A.A. Kwiecień, Architektura kościoła Wszystkich Świętych w Gliwicach na tle budownictwa sakralnego na Śląsku w XV wieku, [w:] Rocznik Muzeum w Gliwicach t. VI 1992

www.kuria.gliwice.pl  

http://www.wszystkichswietych.org

 

Zdjęcia archiwalne: Oberschlesien im Bild, stare pocztówki

Zdjęcie z powietrza: Maciej Porański

 

Rysunek: Małgorzata Malanowicz wg opracowania A. Kwietnia w Roczniku Muzeum w Gliwicach 

 

Gliwice 2011

www.malanowicz.eu Moje pasje Architektura Katalog zabytków Kościoły