Kościół p.w.
Wszystkich Świętych w Gliwicach
Datę erygowania parafii Wszystkich Świętych
w Gliwicach historycy określają na rok 1250. Pierwsze wzmianki o parafii
pochodzą z lat 1279 i 1286, (wzmianki wymieniające
księdza Henryka –
prawdopodobnie pierwszego proboszcza –
pochodzą z
11.XI.1279 r.) Pierwotnie kościół był drewniany i stał na tym samym miejscu, co
dzisiejszy (jest to miejsce najwyżej położone w mieście). Nie
zachował się żaden dokument dotyczący początków obecnego kościoła
p.w. Wszystkich Świętych. Pod tym wezwaniem występuje po raz pierwszy w
dokumencie z 1467 r. Wnioskując ze sposobu budowy obecnego kościoła, z cyfr umieszczonych
nad głównym portalem (1504) i innych danych, powstanie kościoła określa
się na lata 1450–1504.
|
Więcej
zdjęć archiwalnych
Jest
to orientowana budowla trójnawowa, halowa, z trójprzęsłowym prezbiterium i
czteroprzęsłowym korpusem, stylistycznie zaliczana do gotyckich świątyń
śląskich.
Wyniosła i
masywna wieża, przylegająca do korpusu od strony zachodniej, wzniesiona
została na przełomie XV i XVI wieku, jako ostatni etap budowy kościoła.
Założona na rzucie kwadratu, o niezwykle grubych murach, jest opięta
umieszczonymi w narożach wydatnymi skarpami. Jej górna część posiada
kształt ośmioboczny i zwieńczona jest galerią, której renesansowa
balustrada została zrekonstruowana w XX wieku. |
W 1601 r. pożar strawił wyposażenie wnętrza oraz dachy, ale przebudowa doprowadziła do okazałej formy. W XVII
wieku pierwotną, ceglano-kamienną fakturę ścian i filarów pokryto
tynkiem. W latach 1929 –1942 przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła.
Mury otrzymały wtedy okładzinę z cegły maszynowej, a wieża zwieńczenie
w kształcie krenelażu. W latach 1930 –1933 nadbudowano również najwyższą część wieży oraz dodano łuki oporowe
o ciekawym, rzadko spotykanym, kształcie. W górnej partii wieży, nad
lapidarium, znajdują się dwie wieżyczki schodowe, założone na rzucie
koła, mieszczące spiralne schody, na których wykuto kilkadziesiąt,
częściowo zrekonstruowanych, znaków kamieniarskich. |
Maswerki i przypory
(skarpy) –
charakterystyczne elementy stylu gotyckiego
Wnętrze
W
1470 r. książę Jan z Oświęcimia podarował parafii dom na wikarówkę,
zwaną „Jeruzalem", który znajdował się w tym samym miejscu, co
obecna wikarówka. Opodal kościoła,
przy ul. Kościelnej usytuowana jest plebania, zbudowana w 1781 r. w stylu
klasycystycznym. Przebudowana została w XIX i XX w. nie
tracąc swych cech stylowych. W jej podziemiach kryją się gotyckie wątki murów oraz ostrołukowe portale. |
Materiały
źródłowe:
Gliwice,
Kościół farny p.w. Wszystkich Świętych
J.
Schmidt, Kościoły ziemi gliwickiej, Gliwice 2000
A.
Strzeszewska, Kościół p.w. Wszystkich Świętych [w:] Gliwicki
Magazyn Kulturalny, XII.2004
A.A. Kwiecień, Architektura kościoła Wszystkich Świętych w Gliwicach
na tle budownictwa sakralnego na Śląsku w XV wieku,
[w:] Rocznik Muzeum w Gliwicach t. VI 1992
www.kuria.gliwice.pl
http://www.wszystkichswietych.org
Zdjęcia
archiwalne: Oberschlesien im Bild,
stare pocztówki
Zdjęcie
z powietrza: Maciej Porański
Rysunek:
Małgorzata Malanowicz wg opracowania A. Kwietnia w Roczniku Muzeum
w Gliwicach
Gliwice
2011 |
|