wg M.Łoś; Instrumentarium organowe Gliwic...

zbiory Muzeum Organów Śląskich Akademii Muzycznej w Katowicach

za www.organy.art.pl/instrumenty.php?instr_id=658

   Powstanie obecnie istniejących organów kościoła p.w. Wszystkich Świętych w Gliwicach było uwieńczeniem ponad dwunastoletnich negocjacji prowadzonych przez Urząd Odbudowy Kościoła, Urząd Parafialny i ówczesnymi dwoma rywalizującymi między sobą niemalże do końca najlepszymi śląskimi firmami organmistrzowskimi: zakładem Carla Berschdorfa (Neisse) i zakładem Gebrüder Rieger (Krnov-Jägendorf). W trakcie pertraktacji zmianom ulegały koncepcje budowy, montażu, wielkości instrumentu, zespołów brzmieniowych, a także estetyki w jakiej miał zostać wybudowany instrument. Jeszcze w drugiej połowie 1940 roku w archiwach parafialnych odnajdujemy notatki świadczące o tym, że instrument znajdował się jeszcze w fazie budowy. Budowa nowych organów konsultowana była z prof. Biehle (dyspozycja organów), a następnie przez dyrektora Franza Kaufa. Z kolei zarys prospektu konsultowany był z radcą Pickiem z Opola. Prawdopodobnie w 1937 roku zapadła też decyzja o tym, że organy nie zostaną umieszczone w tradycyjnej szafie organowej, ale ze względu na szczupłość miejsca na chórze zostaną podniesione na wysokość ok. 2.5 m i spoczną na wolnostojących żelaznych nośnikach. Jako że waga nowego instrumentu miała wynosić w przybliżeniu ok. 9000 kg , w przedniej części miał być wspierany dodatkowo przez kolumny, a w tylnej części przymocowany do ściany wieży. Nowy instrument, wybudowany przez firmę Gebrüder Rieger (opus 2965) w duchu estetyki „Orgelbewegung”, zastąpił organy Moritza Roberta Müllera, który byłby dziś pomnikiem XIX w. budownictwa organowego na Górnym Śląsku. Data oddania instrumentu pozostaje nieznana. Ze źródeł parafialnych wiadomo, że we wrześniu 1940 roku prace nad organami były dalece zaawansowane, więc powinien być oddany już w 1941 roku. W innych źródłach podawana jest jednak, że instrument został oddany w 1943 roku. W archiwach parafialnych brak też wzmianki o jakimkolwiek poświęceniu instrumentu. Niewątpliwie faktem jest, że tocząca się już wojna wywarła wielki wpływ na wybudowane organy: zastosowano wiele rozwiązań tymczasowych jak np. stół gry czy elektromagnesy.

   Organy posiadają realnie 53 głosy, a łącznie z transmisjami 57, skala manuałów: C-g³, skala peału: C-f. Ostateczna dyspozycja organów na tle wieloletnich negocjacji jawi się jako jednolita i przemyślana pod względem estetycznym i najbardziej zbliża się do ideałów „Orgelbewegung”.

Stół gry organów zbudowanych w 1941 roku przez firmę Gebrüder Rieger

zbiory Muzeum Organów Śląskich Akademii Muzycznej w Katowicach

zbiory Muzeum Organów Śląskich Akademii Muzycznej w Katowicach

   Bardzo trudne do odtworzenia są powojenne losy instrumentu ze względu na niemalże całkowity brak informacji na ten temat. Pierwsza wzmianka pochodzi dopiero z roku 1957 i zawiera informację, że organy wymagają strojenia. Kolejna wzmianka o organach pochodzi z roku 1961 i podaje, że instrument został poddany generalnemu remontowi i jego stan określany jest jako dobry. W archiwach parafialnych brak jednak jakichkolwiek informacji o zakresie przeprowadzonych prac remontowych jak i rachunków. Kolejny remont instrumentu miał zostać przeprowadzony w latach osiemdziesiątych ze względu na katastrofalny stan instrumentu. Doszło nawet do tego, że instrument Riegera stał się tylko atrapą, grano zaś na organach elektronicznych ustawionych przy ołtarzu. Rozmowy prowadzone były z wieloma firmami organmistrzowskimi. W końcu umowę zawarto z bardzo niekompetentną i nieuczciwą – jak wynikło z efektu przeprowadzonych prac – firmą. Prace rozpoczęto w lipcu 1986. Remont, jak się okazało, został przeprowadzony powierzchownie i niedokładnie. Szczęśliwym dla organów kościoła Wszystkich Świętych okazał się rok 2001, kiedy to dzięki staraniom proboszcza parafii ks. Bernarda Franka, organisty Norberta Blachy i Rady Parafialnej została podjęta decyzja o przeprowadzeniu w jak najszybszym czasie generalnego remontu instrumentu.

   Remont rozpoczął się 7 stycznia 2002 roku. Zakres prac obejmował: wykonanie membran szpaltowych i jelitowych, czyszczenie piszczałek, zainstalowanie nowych elektromagnesów tonowych i rejestrowych, uzupełnienie brakujących piszczałek, zainstalowanie nowej elektroniki stołu gry, zainstalowanie nowego prostownika, całkowita wymiana przewodów elektrycznych organów, srebrzenie piszczałek prospektowych i restauracja szafy organowej, remont i czyszczenie wiatrownic, wykonanie nowej klawiatury pedałowej i ławeczki, wykonanie kopii włączników nożnych. 

Materiały źródłowe:

Krause W.; Grundriss eines Lexikons bildener Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfangen bis zur Mitte des 19.Jahrhunderts; Oppeln 1933

Łoś M.; Instrumentarium organowe Gliwic. Organy w świątyniach i instytucjach kościelnych czterech dekanatów gliwickich; praca dyplomowa pod kierunkiem J.Gembalskiego, Katowice 2008

www.organy.art.pl

www.wszystkichswietych.org

Tekst i zdjęcia współczesne: Krystyna Koch, Małgorzata Malanowicz

Rysunek archiwalny: zbiory Muzeum Organów Śląskich Akademii Muzycznej w Katowicach

Gliwice 2014