Budowa organów ma w Krnovie (Karniowie) długą tradycję. Pierwsza wzmianka o warsztacie organmistrzowskim pochodzi z roku 1596. W okolicy istnieją sprzyjające warunki, aby zapewnić właściwe drewno do produkcji instrumentów.

   Pionierem tych tradycji w Krnovie, był pochodzący z miejscowości Sosnová, Franz Rieger. Urodził się 13 grudnia 1812 i od dzieciństwa interesował się muzyką i rzemiosłem, a trzeba powiedzieć, że budowa organów to rzemiosło interdyscyplinarne jak mało które. Po ukończeniu szkoły średniej w Krnovie, podjął naukę w Wiedniu, gdzie w tajniki rzemiosła wprowadził go Josef Seybert. Poznał jednocześnie bogate życie muzyczne Wiednia. W roku 1844 po złożeniu egzaminów końcowych powrócił do Krnova i wkrótce otrzymał pierwsze zlecenie. Były to 20-głosowe organy do zamkowego kościoła niedaleko Krnova, które Franz Rieger oznaczył jak Opus 1.

   Od początku swojej działalności, dał się poznać na całym Śląsku jako organmistrz o wyjątkowo wysokich kwalifikacjach. Jego firma, zarejestrowana w rejestrze handlowym monarchii austriackiej w roku 1852, produkowała również katarynki. Z uwagi na wysoką jakość wyrobów, firma prędko zdobyła doskonałą renomę.

   Franz Rieger ożenił się z Rosalie Schmidt. Mieli dziewięcioro dzieci, z których dwóch synów Otto i Gustav poszło w ślady ojca. Obydwaj studiowali organmistrzostwo w Wiedniu, skąd powrócili pełni nowych pomysłów. W 1872 roku ojciec przekazał im dobrze prosperującą firmę, wtedy też zmieniono nazwę firmy na Franz Rieger&Söhne i od nowa rozpoczęto opusowanie wyrobów. Franz Rieger pełnił w fabryce rolę konsultanta do 1880 roku. Zmarł w roku 1886.

   Bracia rozpoczęli działalność wysłaniem swojego „opus 1“ na wystawę światową do Wiednia w 1873 roku, gdzie otrzymali złoty medal za innowacyjność czym zapewnili firmie dalsze zamówienia, jednak decydujące znaczenie miała dopiero wystawa światowa w Paryżu w 1878 roku, która przyniosła im międzynarodowe uznanie i wiele zamówień z całego świata. Firma rozwijała się prężnie, więc już w następnym roku aby sprostać rosnącym wymaganiom bracia dokupili nowe pomieszczenia, wtedy też zmienili nazwę firmy na „Gebrüder Rieger“. Organy wytworzone przez braci Rieger znalazły się w takich krajach jak Norwegia, Anglia, Hiszpania, Turcja, Palestyna, Portugalia, Dania, Niemcy, a nawet Argentyna i Meksyk.

   Ukoronowaniem dobrej passy, a jednocześnie uznaniem wysokiej jakości wyrobów, było nadanie firmie tytułu „cesarsko-królewskiego nadwornego dostawcy“, natomiast Otto został w 1880 roku odznaczony Krzyżem Rycerskim przez cesarza Franciszka Józefa I.

   Już w 25 lat od chwili powstania fabryka zatrudniała ponad 150 osób i zajmowała teren kilku tysięcy metrów kwadratowych. Przedsiębiorcy wznieśli dla swoich pracowników domy, które jako pierwsze w mieście wyposażone były w oświetlenie elektryczne.

   Gdy w 1903 roku zmarł Otto Rieger, jego brat Gustav wycofał się z dalszej działalności, a zarządzanie firmą przejął syn Ottona, także o imieniu Otto. Był on również znakomitym organmistrzem, rozwijając działalność założył filię fabryki w Budapeszcie. Ten złoty okres w dziejach firmy przerwany został przez wybuch I wojny światowej i rozpad Cesarstwa austro-węgierskiego.

   W wyniku wojny zakład mocno ucierpiał – personel był zdziesiątkowany, załamały się rynki zbytu, a firma, która była obecnie częścią „jedynie“ państwa czeskiego a nie monarchii, utraciła rangę. W dodatku dwa lata po zakończeniu wojny zmarł nagle Otto, a w rodzinie nie było nikogo kto mógłby go zastąpić. W tej sytuacji kierownictwo firmy przejął Josef von Glatter-Götz, wieloletni przyjaciel Ottona i dotychczasowy dyrektor generalny zakładu. W roku 1924 odkupił on firmę od rodziny Rieger i wspólnie z synami Egonem i Josefem rozpoczął „nową rodzinną tradycję“. 

   Czas nie sprzyjał zdobywaniu nowych rynków, dlatego w 1926 założono filię fabryki w niemieckim Möckern. Dzięki temu w rękach firmy znalazło się ponad dwie trzecie eksportu organów z Rzeszy Niemieckiej i firma powoli odzyskiwała dawną sławę. Zakład zatrudniał około 100 pracowników i w latach 1924–1939 w samym Krnovie zbudowano około tysiąca instrumentów. I znów wojna przerwała dobrą passę. W dodatku w 1943 roku zakazano produkcji organów i firma zmuszona była do produkcji amunicji na potrzeby wojska.

   Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku dekretem Benesza wszystkie aktywa niemieckie zostały skonfiskowane, a niemiecko-języczna ludność deportowana. W 1948 firma została znacjonalizowana, tak jak i druga istniejąca w Krnovie organmistrzowska firma Hermanna Klossa, a następnie obie firmy połączono w jeden zakład pod nazwą „Fabryka organów Rieger-Kloss w Krnovie“. W tym samym roku zarejestrowano chroniony znak towarowy „Rieger-Kloss Varhany s.r.o.“ a przedsiębiorstwo zaczęło prędko odzyskiwać swoją dawną pozycję na rynkach światowych. Już w 1950 roku firma produkowała organy o jakości porównywalnej z przedwojenną. 

   Rok 1958 zaznaczył się sukcesem na targach EXPO 58, a w następnych latach firma rozpoczęła dostawę 46 organów do Związku Radzieckiego. 

   Po roku 1989 zakład przeszedł transformację, zakończoną w 1994 roku prywatyzacją na rzecz akcjonariatu pracowniczego. Firmą kierował zarząd por przewodnictwem Svatopluka Ručki. W tym czasie spadł popyt na organy w Europie i trzeba było szukać innych rynków zbytu. Stały się nimi przede wszystkim Azja i Stany Zjednoczone, tym niemniej trzeba powiedzieć, że w tym okresie nie zważając na dawny prestiż firma walczyła o przetrwanie.

   Ing. Petr Škrbel, który w grudniu 2011 roku wykupił firmę i prowadzi ją wraz z synem, postawił sobie za cel kontynuowanie 140-letniej tradycji i przywrócenie fabryce jej dawnej sławy, poprzez produkcję najwyższej światowej klasy instrumentów. Mimo tak krótkiego czasu, można śmiało powiedzieć, że są na jak najlepszej drodze. 

   Od czasu założenia firmy do chwili obecnej fabryka (pod zmieniającymi się nazwami) wyprodukowała 3 735 (V.2014) znakomitych koncertowych i kościelnych organów i znana jest w szerokim świecie.

Materiały źródłowe:

Burgemeister L.; Der Orgelbau in Schlesien; 1973

Krause W.; Grundriss eines Lexikons bildener Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfangen bis zur Mitte des 19.Jahrhunderts; Oppeln 1933

Kloss E., Rode H., Eberle H.; Die Bau- und die Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz; Breslau 1943

www.rieger-kloss.cz

www.organy.art.pl

Tekst i zdjęcia współczesne: Małgorzata Malanowicz

Zdjęcia z Krnova: Krystyna Koch

Zdjęcia archiwalne: www.rieger-kloss.cz

Gliwice 2014