Emil
i Georg Zilmannowie –
twórcy industrialni
Najbardziej znanymi na Górnym
Śląsku twórcami architektury przemysłowej są Emil i Georg Zillmannowie.
O randze ich działalności niech świadczy fakt,
że spośród zachowanych obiektów trzy znalazły się na śląskim
Szlaku Zabytków Techniki, a są to: elektrociepłownia Szombierki
oraz osiedla Giszowiec i Nikiszowiec. Obiekty zaprojektowane przez
Zillmannów znajdują się w wielu miastach Górnego Śląsku, również
w Gliwicach.
Kuzyni Emil i Georg (ich ojcowie byli braćmi) urodzili
się w Międzyrzeczu (d. Meseritz), w dzisiejszym województwie
lubuskim. Byli właściwie rówieśnikami, gdyż Emil urodził się 20
czerwca 1870, a Georg 9 lipca 1871 roku. Rodzina utrzymywała się z
pracy na roli, nie było w niej tradycji związanych z budownictwem,
co więcej byli pierwszymi z rodziny, którzy uzyskali wyższe wykształcenie.
Ukończyli mianowicie Królewską Wyższą Szkołę Techniczną w
Charlottenburgu (od 1920 roku dzielnica Berlina) i tam też się
osiedlili otwierając biuro projektów. I pomimo iż najwięcej
projektów zrealizowali na Górnym Śląsku, siedziby w
Charlottenburgu nie zmienili. Początkowo każdy z nich pracował na własny
rachunek, jednak dopiero kiedy połączyli siły zaczęli odnosić
sukcesy. Ponieważ trafili w czas dobrej koniunktury na Górnym Śląsku,
napływały stamtąd liczne zlecenia, a architekci szybko dorobili się
cenionej marki. Jednak gdy nastał czas wielkiego kryzysu,
Zillmannowie, którzy dochody lokowali w akcjach i obligacjach
stracili cały majątek.
22 maja 1937 roku zmarł Emil, pozostawiając
czworo dzieci i z tą właściwie chwilą można mówić o końcu
firmy projektowej. Georg zmarł 25 listopada 1958 roku.
|
mam
nadzieję, że "Gazeta" wybaczy –
dla dobra upowszechniania wiedzy
|
Katowice –
Giszowiec
Osiedle |
Inicjatorem budowy Giszowca,
był dyrektor Anton Uthemann. Jego koncepcja przewidywała budowę osiedla
o wiejskim charakterze, złożonego w większości z wolnostojących
jedno- i dwurodzinnych domków otoczonych niewielkimi ogrodami.
Osiedle
wybudowano w latach 1907–1910.
|
|
|
|
|
|
|
Katowice –
Nikiszowiec
Osiedle
|
Ponieważ ilość
mieszkań na Giszowcu okazała się niewystarczająca, dlatego
postanowiono wybudować kolejne osiedle – Nikiszowiec.
To unikalne osiedle w odróżnieniu od Giszowca ma charakter
miejski.
|
|
|
|
|
|
Gliwice
Kopalnia |
Zaprojektowany w
1912 roku kompleks zabudowań kopalni
„Gliwice” tworzył
niepowtarzalny krajobraz przemysłowy. Wyróżniała się wśród nich
cechownia z wieżą ciśnień, usytuowaną w osi budynku. Najciekawszym
pomieszczeniem była natomiast sala odpraw, w której konstrukcję dachu osłania
od spodu sklepienie zwierciadlane z lunetami. Kopalnia „Gliwice”
zakończyła swoją działalność w 1999 roku. Rok później zapadła
decyzja o adaptacji kompleksu na cele edukacyjne. Do dziś nie zachowały się
niestety wieże szybowe, ani maszyny wyciągowe.
|
|
|
|
|
|
Bytom –
Szombierki
Elektrownia
|
Znajdującą się tu elektrownię „Oberschlesien”,
w swoim czasie jedną z największych elektrowni w Europie wybudowano w
latach 1918–1920. Jest to modernistyczna budowla z klinkierowej cegły,
monumentalny charakter obiektu wywiera niezwykłe wrażenie. W czerwcu
2011 roku nowy właściciel Elektrociepłowni, fiński koncern Fortum
zamknął gmach dla zwiedzających, wcześniej odbywały się tu koncerty,
spektakle, wernisaże.
|
|
|
|
|
|
Świętochłowice
Siedziba dóbr Donnersmarcków
|
Została ona zbudowana
prawdopodobnie jeszcze przed 1883 rokiem, jednak na samym
gmachu widnieje data 1897.
|
|
|
|
|
|
|
Mysłowice
Wieża Bismarcka
|
Wieża powstała z inicjatywy władz
powiatu katowickiego na 35-metrowym wzgórzu na prawym
brzegu Przemszy. Do realizacji wybrano projekt Zmierzch
Bogów autorstwa Wilhelma Kreisa nieznacznie zmieniony
przez berlińskiego architekta Zillmanna. Wykonanie robót
zlecono A. Krawczykowi z Mysłowic. Kamień węgielny położono
8 maja 1907 roku. 20 października 1907 roku odbyło się
uroczyste otwarcie wieży. Po plebiscycie na Śląsku wieżę
nazwano Wieżą Powstańców, a później nadano jej
imię Tadeusza Kościuszki. 21 sierpnia 1933, decyzją ówczesnego
wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego, wieża została
zburzona, a kamień z jej rozbiórki wykorzystano do budowy
schodów katowickiej katedry i kościoła pw. Matki Boskiej
Bolesnej w Brzęczkowicach
|
|
|
|
|
|
|
Zabrze –
Rokitnica
Powiatowy
Dom Inwalidów
|
W Zabrzu-Rokitnicy znajduje się Powiatowy Dom Inwalidów, który był
jednym z pierwszych śląskich projektów Zillmannów. Wybudowano go w
latach 1902–1904. W dwu- i czteroosobowych pokojach mogło przebywać
tu 130 pacjentów. Poza tym przygotowano oddział dla obłożnie chorych,
urządzono salę modlitewną, a obok budynku głównego postawiono kaplicę
i budynek gospodarczy. Od 1948 r. budynki te należą do Śląskiej Akademii
Medycznej.
|
|
|
|
|
|
|
Zillmannowie
zaprojektowali również dwa budynki dla osiedla „Zandka” w
Zabrzu (Dom dla 11 rodzin robotniczych, z
pomieszczeniami sklepowymi na parterze –
Krakusa 8 (1920)
|
Zdjęcia „spiraciłam“
na wystawie
w Zabrzu podczas Dni Dziedzictwa 2011 |
Z ich
pracowni pochodzą również projekty domów dla pracowników
kopalni
„Sośnica” znajdujące się przy ulicy Pszczyńskiej.
szyb "Carmer"
kopalni Giesche
-
szpital powiatowy i dwie szkoły w rodzinnym Międzyrzeczu
- hotel
„Atlas” w Berlinie
-
szpital Hutniczy w Roździeniu i Zakład Diakonisek w Poznaniu
- wieża wodna w
Katowicach
-
zabudowania kopalni „Rozbark” oraz najprawdopodobniej
kopalni „Sośnica”
-
zabudowania huty cynku "Uthemann"
-
budynek zarządu kopalni Ferdynand
-
obecny gmach IPN w Katowicach przy ul. Kilińskiego, dawna siedziba policji
-
domy mieszkalne pracowników kopalni
„Kleofas”
Materiały
źródłowe:
Łukasz
Skop; Kuzyni
Zillmannowie – Twórcy
industrialnych perełek architektonicznych
Joanna
Tofilska; Emil i Georg
Zillmannowie – architekci górnośląskich przemysłowców
Górny
Śląsk przed laty,
Anton Oskar Klaussmann wyd.I Berlin 1911, wyd. II MHK Katowice 1997
tłum. Antoni Halor.
L.
Szaraniec, Osady i osiedla Katowic; Wydawnictwo Śląsk 1984
wikipedia
Zdjęcia
archiwalne :
Śląska
Biblioteka Cyfrowa
–
H.von Reuffurth, Gieschewald ein neues
oberschlesisches Bergarbeiterdorf der Bergwerksgesellschaft , Kattowitz
1910
„Oberschlesien
im Bild“
fotopolska.eu
stare pocztówki
Tekst,
zdjęcia współczesne i opracowanie: Małgorzata Malanowicz
Gliwice
2014 |
|