Bojków –
Schönwald (Szywałd)
|
|
|
|
|
Pierwsi osadnicy zostali sprowadzeni z Frankonii (wschodniej
Turyngii). Osadnicy byli ludźmi wolnymi, a ich gospodarstwa były
dziedziczne. Otrzymali 15 lat zwolnienia od podatków, ale początki
były bardzo trudne, gdyż zagospodarowywano się na ziemi uzyskanej
z karczowania lasu.
Sołtys
otrzymał co szósty łan, prawo do posiadania karczmy i młyna na Kłodnicy,
sklepu z chlebem i drugiego z mięsem oraz trzecią część opłat
sądowych. Po upływie wolnizny świadczenia z łanu miały wynosić
wiardunek srebra (Wiardunek
to średniowieczna jednostka wagowa stosowana w Niemczech i w
Polsce, około
49 g
srebra.
Wiardunek
stosowany był najczęściej w obliczaniu czynszu pieniężnego, płacony
rocznie w wysokości 1–1¼ wiardunku, zależnie od
wielkości łanu.), dwie miary pszenicy, dwie żyta i dwie
owsa. Dziesięcina należeć miała do opata Rud i miała wiardunek
srebra. Zarządca miał posiadać takie prawa, jakie mieli inni zarządcy
we wsiach klasztornych. Jeden łan stanowić miała "via
pecorum", (nie znalazłam tłumaczenia)
a jeden przeznaczony został dla kapelana, co świadczy o istnieniu
tu już wtedy kościoła.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Chata z
1881 roku |
|
|
|
|
|
|
Najstarsze
zabudowania z 1800 roku |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dom z
XVIII wieku
– do 1945 roku własność rodziny
Selitte
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
bojkowskie
wesele na malowidle ściennym A. Muntzera w sali balowej hotelu Haus
Oberschlesien |
|
|
|
|
|
|
Jednym z oryginalnych obyczajów było obdarowywanie się
z okazji urodzin, chrztów i ślubów tzw. Nusskernkranz
czyli wieńcem z orzechów laskowych |
|
|
|
|
|
|
|
Ich niechęć do zawierania małżeństw z osobami spoza wsi,
spowodowała w efekcie, że zawierano małżeństwa pomiędzy
kuzynostwem co doprowadziło do ponadprzeciętnej liczby osób głuchoniemych
i ociężałych umysłowo we wsi. (np. w roku 1896 aż 1/3 zawartych
małżeństw wymagała dyspensy biskupiej). Próbowano temu zaradzić
od roku 1925, przenosząc młode małżeństwa do sąsiednich
miejscowości. |
|
|
|
|
|
|
Wieś miała charakter rolniczy, niemal od początku
istnienia chłopi sprzedawali swoje produkty na gliwickim targu. Od
XVII wieku wielu trudniło się także furmaństwem.
Rozpowszechniony od XIX wieku zwyczaj dzielenia gospodarstw pomiędzy
wszystkie dzieci, doprowadził do znacznego rozdrobnienia gruntów
uprawnych i zubożenia gospodarzy. Zmusiło to wiele osób do
szukania zatrudnienia w powstających kopalniach i hutach. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kobiety słynęły jako hafciarki, ich dziełem była m.in. kurtyna w
gliwickim teatrze „Victoria”. We wsi działała Izba
Hafciarstwa (Schönwalder
Stichstube), pochodząca od tej nazwy sygnatura dzieł, stała
się później przyczyną wielu tragicznych nieporozumień. W
szczytowym okresie Izba zrzeszała około 100 hafciarek, powstał
nawet film "Ein stickendes Dorf" (haftująca wieś). Sklep
tej Izby znajdował się na gliwickim rynku, obok dzisiejszej księgarni
św. Jacka. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Niedługo po założeniu wsi przez cystersów powstała gospoda Die
Deutsche Eiche (Niemiecki Dąb). Działała ona jako tzw.
karczma sądowa (Gerichtskretscham). W niej starszyzna Szywałdu
odbywała obrady niekiedy łącznie z opatami klasztoru, tu odbywały
się wiejskie sądy.
Wiele lat później powstała przy drodze Trynek-Gierałcice druga
gospoda Nieder Kretscham (Dolna Karczma). Obie te
karczmy wymieniane są w księgach kościelnych pod koniec wojny
trzydziestoletniej.
Karczma
Die Deutsche Eiche spłonęła w 1945 roku a na jej gruzach
wybudowano świetlicę. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gasthaus Zum
Krug Josefa Gillnera |
|
|
|
|
|
|
Gasthof Gregger |
Gasthof Jocker |
|
|
|
|
|
|
Gasthof Zur
Linde |
Weinstube |
|
|
Cafe
Gemander |
|
|
|
|
|
|
Dużym wydarzeniem była
budowa przechodzącej przez Schönwald
linii kolei wąskotorowej Gliwice–Racibórz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Niestety teraz to już tylko
smutne wspomnienie
– a fakt wpisania linii na listę zabytków w
zestawieniu z takim stopniem jej dewastacji, zakrawa na nieśmieszny
żart |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Widoczny jest jeszcze ślad
nasypu kolejowego |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bojków mocno ucierpiał
podczas wojny trzydziestoletniej. Część górnego Bojkowa spłonęła,
wielu z gospodarstw nie odbudowano, osiedlano się głównie w
kierunku Przyszowic. Równie ciężki dla mieszkańców wsi był
okres powstań i plebiscytu, gdyż mieszkańcy niemal jednogłośnie
opowiedzieli się za Niemcami, a wieś podczas III powstania na
kilka tygodni została zajęta przez dużą grupę powstańców i
wiele domow splądrowano, a mieszkańców uwięziono. Już wcześniej,
bo w 1918 roku zorganizowano tu oddziały Selbstschutz
(Samoobrony). |
|
|
|
|
|
|
pomnik żołnierzy
–
ofiar I wojny |
|
|
|
|
|
|
W styczniu 1945 roku wielu mężczyzn zesłano do sowieckich łagrów,
wielu też mieszkańców trafiło do koncentracyjnego obozu "Zgoda" w Świętochłowicach,
gdzie m.in. zamęczony został proboszcz Edgar Wolf. W samej wsi
zamordowano około 120 osób, w tym wiele kobiet i dzieci. Pozostali
mieszkańcy zostali 27 września 1945 roku w nieludzkich warunkach
deportowani, wielu z nich zmarło podczas drogi. Schönwald
natomiast przemianowano na Bojków.
3 sierpnia 1996 r. ksiądz biskup Gerard Kusz poświęcił
na bojkowskim cmentarzu pomnik upamiętniający ks. Edgara Wolfa i
ponad 120 osób świeckich zamordowanych w 1945 r. Pomnik ufundowali
potomkowie i krewni ofiar, mieszkający obecnie w Niemczech i USA.
Inicjatorami budowy pomnika byli ks. Albert Ciupla i pan Anton
Botschek.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
POWRÓT
Materiały
źródłowe:
Jacek
Schmidt, Kościoły Ziemi
Gliwickiej – Bojków, Schönwald,
Gliwice 2007
Anton
Oskar Klaußman, Górny Śląsk
przed laty, Berlin 1911
Thomas
Kaffanke, Der Dorort Schönwald,
eine Stätte
alter deutscher Kultur, [w:]
Schönwälder Heimatbrief
Peter
Bielke, Unsere Pfarrkirche, [w:] Schönwälder
Heimatbrief
Historia
Gliwic,
red. Jan
Drabina, Gliwice 1995
Rudolf
Schlegel, Gleiwitz – ein
heimatliches Geschichtenbuch, Dülmen
1982
Idzi
Panic, Historia osadnictwa w księstwie
opolskim we wczesnym średniowieczu, Muzeum Śląskie
Hugo
Weczerka, Handbuch der
Historischen Stätten – Schlesien
Felix Triest, Topografisches
Handbuch von Oberschlesien, 1864
Wienfried
Irgang, Schlesisches Urkundenbuch,
t. 3, Köln 1984
Benno
Nietsche, Geschichte der Stadt
Gleiwitz, Gleiwitz 1886
Stanisław
Rybandt, Średniowieczne opactwo
cystersów w Rudach, Wrocław 1977
www.kuria.gliwice.pl
Zdjęcia
archiwalne:
Schönwälder
Heimatbrief
Gleiwitzer
Heimatbuch
Oberschlesien
im Bild (Archiwum Państwowe w Gliwicach)
Śląska
Biblioteka Cyfrowa
www.schlesische-handarbeit.de
Jacek
Schmidt, Kościoły
Ziemi Gliwickiej – Bojków, Schönwald,
Gliwice 2007
Zdjęcia
współczesne: Małgorzata Malanowicz
|
|