Śląskie stroje ludowe z okolic Gliwic

Charakterystyka

Bojków–Schönwald

Muzea

Izby regionalne

Albumy

Galeria

Uroczystości

Gliwice


z atelier Blandowskiego w Gliwicach	Wójtowa Wieś (Richtensdorf)
Rocznik Muzeum w Gliwicach - t.X - Gliwice 1995	"Gleiwtzer Heimatblatt"

Anzug – męski garnitur Cajg – tkanina bawełniana, lub lniano-bawełniana, produkcji fabrycznej Drukula – spódnica (rzadziej fartuch) z samodziałowego płótna farbowanego na modry kolor i zdobionego techniką batikową w biały lub bladoniebieski ornament	MG	MG

Fartuch, zopaska – zazwyczaj uszyty z lepszej gatunkowo tkaniny lub specjalnie zdobiony, stąd nazwy: adamaszkowy, chiński, muślinowy, woalowy....	MG	BB fot. Edward Poloczek

Galanda – szeroki wieniec ze sztucznych kwiatów i koralików, używany w stroju druhny	MG	MG

Galoty – męskie spodnie lub kobiece majtki Jakla – wierzchnie okrycie kobiece w formie luźnej rozszerzonej bluzy sięgającej bioder Jedbowka – nieduża jedwabna chustka wiązana pod kołnierzykiem męskiej koszuli	MB	MG

Jelenioki (skórzoki) - męskie spodnie z irchowej skóry jeleniej Kabotek – kobieca koszulka z płótna lnianego lub bawełnianego, rękawy do łokcia – tylko weselne miały rękawy długie, z mankietami Kiecka – zasadnicza część odzieży kobiecej, wkładana przez głowę, składająca się ze zszytych ze sobą stanika i spódnicy

Kiełbasa – watowana i pikowana pierścieniowa podkładka zakładana w pasie pod kiecką Klapy – ozdobna część galandy przysłaniająca uszy, wykonana z kilku warstw złożonych kolorowych, wzorzystych wstążek

Lajbik – stanik przy kiecce, gładki, nie zdobiony, uszyty z tkaniny jedwabnej na podszewce Merynka – duża chusta haftowana w motywy róż w jednym narożniku, wykończona frędzlami Moryrok – spódnica, spódnica noszona jako pierwsza pod kiecką Plyjt – duża chusta wełniana	MG

Purpurka – chustka z kretonowej tkaniny o czerwonym tle z bordiurą drukowaną najczęściej w motywy róż, noszona przez mężatki

Szaket – marynarka Szaltuch, szalejka – cienka wełniana chustka w „turecki wzór” Szpigiel – chustka turecka, gruba, wełniana, o bogatym ornamencie arabesek przeważnie w oranżowych, cynobrowych, zielonkawych i złocistoczerwonych kolorach na czarnym tle.	MB

Wierzcheń – stanik bez rękawów noszony w stroju rozbarskim przez dziewczęta i młode mężatki, uszyty z czerwonego, granatowego lub czarnego sukna, przód obszyty kolorowymi sznurkami, zapinany na guziczki, dekolt okrągły, obszyty szeroką, wzorzystą, żakardową wstążką. Westa – kamizelka	BB fot. Edward Poloczek	MG

BB – Barbara Bazielich „Śląskie stroje ludowe” – Wydawnictwo „Śląsk” Katowice 1988 – fot. Edward Poloczek MB – Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – wystawa stała MG – Muzeum Górnictwa węglowego w Zabrzu – wystawa czasowa

Strój raciborski:

„...Nojpiyrw zacznymy od babskygo oblyczynio, ale „po chłopsku”. Nojpiyrw siy oblykało galoty abo szlipry, potym lajbik – to była choby bluzka z ciynkigo płotna bez rynkowow, zapinano z przodka na knefle, nikiedy z bordurami. Mioł tyn lajbik tyż wyrobiynie choby bistenhalter. Tyn lajbik siyngoł do talie i mioł dołym tako zaszywka. Do tej zaszywki sie wciskało taki wałek, chruby jak krupniok i długi jak obwod talii. Godało sie na to po ślonsku kiełbasy. Na tych kiełbasach sie potym trzimały te onteroki, spodnice i mazelonki. Ze przodka na to bez tydziyń nosiyło sie zościera abo zopaska a we świynta fortuch żakardowy. Na wiyrch potym przychodziyła jakla abo kocybajka.

Bez tydziyń tzw. drukula a we świynta tuchowo ze bordorami i obszywanymi kneflikami. Na gowa przichodziła szatka z płotna abo kaszmiru. Uroczyste szatki były z ciyniuśkiej wełny ze strzympami wiązanymi w oczka 3 abo 5 rządków. Na zima oblyczynie było z chrubszej wełny – kamgarnowe. Na gowa i laib zaciepowało siy plyjt przeważnie w czorno, modro, zielone kwadraty. Do kościoła oblykało sie ciepło chyta abo tibetka. Plyjt nosiyło sie jak wielki szal ułożony w prostokąt a chyta była wiynkszo – skłodało siy jom we trojkont i bez to siyngała aż ku żici.

Tak wyglondoł stroj raciborski z lewego brzegu Odry – jeden z bogatszych.

Młode frelki bez lato nosiyły yno ciynki lajbik, waciato spodnica trocha krotszo niż ta opisano przi „chłopskim ancugu” – leko powyży kostek. Na wiyrchu nosiyło sie bogato wyszywano blyzka tzw. koszolka abo koszulka, do tego botky na sznursenkle abo opanky. Ten strój był powszechny na cołkim Śląsku, różniły sie yno motywy wyszywanek.

W przemysłowej części i cołkim prawym prziodrzu strój był skromniejszy. Na dół unterok (halka) i spodnica z wełny od samodziału do kamgarnu – jak kogo było stać. Jakle i zopaski też były o wiele skromniejsze niż raciborskie.

Chopy na codziyń chodziyły w cajgowym galotach i jaklach. We świynta oblykało sie kamgarnowy anzug. Anzug to boł szaket westa i galoty. Pod spodkym nosiyło sie koszula ze sztajfnym kraglym i manżetami. Niykiery niy mioł ani koszuli to nosioł forymetla, taki wielki lac abo laclik (coś podobnego noszą niektórzy księża gdy ubierają się po „cywilnemu”). Na nadgarstki nakładało sie mankiety z lakierowanej tektury. Tak sie oblykali elwry i paslery na wielkanoc. Elegancki anzug to był kabot (to samo co szaket yno chrubszy) marengo (czarna wełna z białym albo siwym włoskiem) i sztreifki.

Na specjalne okazje np ślub czynsto zamiast kabota nosiyło sie salonka abo salonrok przeważnie czarny, do kolan. Na zima nosiyło sie dublok abo mantel. Pora lot przed wojnom stały siy modne pumpy abo knikybokry, galoty zapinane abo wionzane w połowie podudzia. Do tego czynsto nosiyło sie zepljaka...”

Występujące współcześnie i znane stroje regionalne na Śląsku ukształtowały się w ciągu dziesiątków lat. Ich poszczególne elementy, ich nazwy, kompozycja całości są nie tylko pozostałością po minionych pokoleniach oraz wynikiem zmian mody, kroju i gatunku stosowanych tkanin i zdobnictwa, ale także odzwierciedleniem obyczajów, warunków gospodarczych, stopnia zamożności, stosunków społecznych, rygorów tradycji i kościoła, wreszcie indywidualnych upodobań i gustów tutejszych mieszkańców.

Zwyczaj przekazywania odzieży z pokolenia na pokolenie świadczy nie tylko o wysokim poczuciu jej materialnej wartości i cenie, ale także o jej szanowaniu i używaniu tylko na wyjątkowe okazje, dzięki czemu mogła przetrwać długie lata. Na co dzień natomiast i do prac przy gospodarstwie noszono zwykłą , prostą przeważnie płócienną odzież.

Wśród strojów górnośląskich pierwsze miejsce z uwagi na zasięg i żywotność zajmuje strój bytomski zwany rozbarskim. W kilku odmianach występuje on do obecnych czasów. Odmiany te zróżnicowane są w zakresie elementów dekoracyjnych, nie zaś w samym typie.

Śląskie stroje ludowe z okolic Gliwic

Gliwice